علف چینی و زغال گیری بلای جان کوهستان ها - مجله تصویری

به گزارش مجله تصویری، یک کارشناس محیط زیست نسبت به از بین رفتن گونه های گیاهی کوهستان بخاطر علف چیی و برداشت بی رویه گیاهان کوهی هشدار داد.

سید مهدی مجتهدی در گفت و گو با مجله تصویری با بیان اینکه البرز و زاگرس دو رشته کوه اصلی و اساطیری ایران هستند، گفت: رشته کوه زاگرس از نظر موقعیت جغرافیایی در راستا جریان های هوایی که از مدیترانه می آید، واقع شده است و با قله های مرتفعش چون سدی رطوبت را جذب می نماید بنابراین بخش مهمی از منابع آب کشور و سرچشمه رودهای حیات بخش جلگه خوزستان و فلات مرکزی مانند کارون، دز، کرخه، جراحی، مارون و زاینده رود به یخچال ها و ارتفاعات زاگرس است. قلمرو نیمی از عشایر ایران در محدوده کوهستان زاگرس است و این رشته کوه علاوه بر پشتیبانی معیشت اهالی مردم محلی همزمان عامل مهم حفظ تنوع زیستی، پایداری مراتع، جنگل های بلوط، آب و... است.

وی با اشاره به اینکه بخشی از تهدیدات کوهستان های ایران در سطح کلان و عظیم مقیاس است، گفت: از جمله این تهدیدات می توان به طرح های معدنکاری یا راه سازی اشاره نمود که بدون ضوابط زیست محیطی در بکرترین مناطق کشور بهره برداری و یا اتوبان و جاده احداث می گردد که باعث فرسایش شدید خاک و آسیب رساندن به جنگل ها و مراتع می گردد. پروژه هایی چون خطوط انتقال گاز یا طرح های انتقال آب نیز پیامدهای مخربی برای منابع طبیعی بویژه در کوهستان ها دارد.

این دکتری برنامه ریزی و آموزش محیط زیست در ادامه توضیح داد: دولت متولی اصلی اجرا و نظارت بر پروژه های عمرانی کلان است و باید رعایت ضوابطی چون ارزیابی اثرات زیست محیطی در انجام این طرح ها الزامی و واقعی باشد.

این کارشناس محیط زیست در ادامه گفت: همزمان با تهدیدهای کلان، بعضی بهره برداری ها در سطح محلی و خُرد توسط جوامع محلی انجام می گردد که مخرب کوهستان های ایران است مانند رواج معضل زغال گیری در جنگل های بلوطی زاگرس که با قطع درختان کنُد رشدی انجام می گردد این در حالیست که برای اینکه تنه آن به قطر حدود یک متر برسد ضروری است حداقل 200 سال درخت عمر کند اما در این مناطق به سادگی و خیلی ارزان به ازای کیلویی کمتر از 10 هزار تومان درختان را زغال می نمایند و متاسفانه زغال گیری در بعضی روستاهای زاگرس شغل و معیشت اصلی مردم آن منطقه است.

وی ادامه داد: مساله دیگری که در حوزه تنوع زیستی کوهستان ها بسیار مخرب است و مردم محلی در آن دخیل هستند برداشت بی رویه گیاهان کوهی و علف چینی است که از اوایل بهار در کل ایران، از استان های آذربایجان و کردستان تا البرز و تهران شروع می گردد و در تمام این مناطق مردم اقدام به چیدن گیاهان کوهی می نمایند و بعضی از این گیاهان کمیاب مانند کرفس کوهی یا بن سرخ (ریشه قرمزی دارد و از خانواده پیازهای کوهی (آلیوم ها) است) در معرض انقراض محلی قرار داده است بطوریکه گیاه بن سرخ با قیمت بیش از 200 هزار تومان به فروش می رسد که خود نشان از کمیاب شدن شدید آن است.

وی اضافه نمود: برای مشاهده ابعاد و پیامدهای بحران علف چینی لازم نیست راه دور بروید. در کوه های شمال تهران توچال نیز گیاه والک از خانواده پیازهای کوهی در بسیاری از مناطق از بین رفته است و اگر برداشت بی رویه گیاهان ادامه پیدا کند بعضی از این گونه های گیاهی کوهستانی ایران کاملا از بین خواهند رفت.

مجتهدی اضافه نمود: گیاهان خانواده ارکیده در سطح جهانی گونه در خطر انقراض هستند، این گیاهان که نام فارسی آن ثعلب است در بستنی سازی کاربرد دارد و برای فراوری بستنی درجه یک در ایتالیا مشتری ویژه دارند. این بازار موجب شده گونه های در خطر انقراض ارکیده به صورت قاچاق و فله ای از کردستان و آذربایجان با قیمت بسیار نازل به بازارهای ترکیه ارسال و پس از بسته بندی به اروپا صادر گردد اما ادامه این فرایند برای تنوع زیستی گیاهی کشور فاجعه بار است.

این دکتری برنامه ریزی و آموزش محیط زیست درباره راهکار معضل های علف چینی بی رویه یا زغال گیری اظهار کرد: همزمان با حفاظت باید برای جوامع محلی معیشت های پایدار در مناطق کوهستانی تعریف و تنوع بخشی به درآمد اهالی به وسیله رونق گردشگری پایدار یا زنجیره ارزش در بهره برداری خردمندانه گیاهان دارویی ایجاد گردد. واقعیت این است که این مسائل پیچیده راهکار ساده ندارند و نیازمند سرمایه گذاری برای برداشت خردمندانه از محصولات جانبی جنگل و کوهستان و ... است.

وی ادامه داد: برای ارتقای حفاظت از کوهستان های ایران می توان از دانش بومی جوامع محلی استفاده کرد مانند سنت غنی قرق ودشت بانی یا صحراپایی که سال ها در مناطق عشایری زاگرس در بین عشایر بختیاری و قشقایی وجود داشته است و اگر بتوان با یاری مردم محلی آن را احیا کرد این امکان فراهم می گردد که علف چینی کنترل و زمان مند گردد و اجازه علف چینی پیش رس داده نگردد تا گیاهان بتوانند به مرحله بذرافشانی برسند.

این کارشناس محیط زیست اضافه نمود: نمونه دیگری از دانش بومی در علف چینی رعایت تناوب برداشت بر اساس کمربندهای ارتفاعی است به صورتی که سنت علف چینی ابتدا از دامنه کوه ها شروع سپس در ارتفاعات انجام گردد زیرا دمای هوا در دامنه ها بالاتر و گرم تر است و گیاهان زودتر به مرحله گل دهی می رسند و این کار فرصتی را فراهم می نماید تا گیاهان نارس در ارتفاعات بالاتر برداشت نشوند تا زمانی که گل دهی داشته باشند و تکثیر شوند.

مجتهدی در انتها گفت: درنتیجه اگر بتوان دانش بومی جوامع محلی را به رسمیت شناخت، ثبت و استفاده کرد و در مناطقی نیز مدیریت عرصه های جنگل ها و مراتع را به خود جوامع و تشکل های محلی سپرد آنان خود ظرفیت و شناخت لازم برای جلوگیری از علف چینی بی رویه و خارج از فصل را دارند.