ستاره خلیج فارس تحریم را خنثی کرد - مجله تصویری

به گزارش مجله تصویری، برای کشوری مانند ایران که کشورهای غربی به هر بهانه ای قصد تحریم آن را دارند، هر میزان وابستگی دست آنها را به منظور فشار علیه کشورمان باز می نماید. زمانی که ایران یکی از صادرکنندگان عظیم نفت بود، در عین حال در فهرست کشورهای واردکننده بنزین نیز قرار داشت.

جالب اینجاست این بنزین اغلب از کشورهای اروپایی به ایران می رسید و این به معنای دو اهرم فشار علیه ایران بود.

در زمان باراک اوبامای دموکرات، ایران در لیست سیاه شورای امنیت سازمان ملل نهاده شد و تحریم دنیای علیه ایران اجرا شد.

این در حالی بود که صادرات نفت و واردات بنزین مشکلاتی را برای کشور ایجاد کرد. به این صورت که درآمد ارزی کشور از محل صادرات نفت کاهش یافت و از سوی دیگر کشورهای صادرکننده بنزین به ایران از صادرات این فرآورده نفتی خودداری کردند.

شاید سهمیه بندی بنزین بود که در آن موقع توانست تا حدی شرایط کشور را متعادل کند اما این رویه در طولانی مدت نمی توانست اجرا گردد تا پروژه های بزرگ پالایشگاه سازی در کشور به اجرا درآمد اما فقط ستاره خلیج فارس به بهره برداری رسید.

آنچه در ادامه می خوانید مروری است از فرایند پالایشگاه سازی در کشور و تاثیر آن در دوران تحریم که ایران را از یک واردکننده به یک صادرکننده بنزین تبدیل کرد.

براساس جدیدترین آمار ارائه شده از سوی کشورهای صادر کننده نفت (اوپک) ایران در بهمن سال 99 چیزی حدود دو میلیون و 84هزار بشکه نفت فراوری نموده است که نسبت به دی ماه 64 هزار بشکه افزایش یافته است.

براساس این گزارش ایران در سال 2020 به طور متوسط روزانه یک میلیون و 981 هزار بشکه نفت فراوری نموده است. نکته قابل توجه اینجاست که این ارقام به فراوری نفت خام مربوط می گردد و میعانات گازی در این ارقام محاسبه نشده است. براساس آمار و ارقام رسمی اعلام شده از سوی مسؤولان ارشد وزارت نفت در حال حاضر در کشور ظرفیت روزانه دو میلیون و 200 هزار بشکه نفت خام و میعانات گازی وجود دارد به طوری که اگر پالایشگاه ستاره خلیج فارس را که تنها توانایی فراوری فرآورده از میعانات گازی دارد کنار بگذاریم ظرفیت پالایش نفت کشور چیزی حدود یک میلیون و 850 هزار بشکه در روز خواهد شد.

با این حساب اگر از تمام ظرفیت پالایشگاه های کشور برای فراوری فرآورده استفاده نموده باشیم در سال 2020 چیزی حدود 131 هزار بشکه نفت خام به طور متوسط صادر شده است اما در اینجا دو موضوع مهم مطرح می گردد که اولین موضوع صحبت های محمدباقر نوبخت، رئیس سازمان برنامه و بودجه است که اخیرا در جمع نمایندگان مجلس گفته پیش بینی صادرات نفت ایران در سال 1400 نیز همانند سال 99 است به طوری که انتظار داریم در سال آینده به طور متوسط روزانه 600تا 700هزار بشکه نفت خام صادر کنیم.

با این حساب اگر مبنا را بر صحت گفته های رئیس سازمان برنامه و بودجه کشور بگیریم آنگاه باید گفت در سال گذشته از تمام ظرفیت پالایشگاه های نفت برای فراوری فرآورده استفاده نکردیم.

موضوع دیگری نیز در اینجا مطرح می گردد و آن نیز ارائه آمارهای غیررسمی است که از سوی مراکز بین المللی مطالعاتی انرژی منتشر شده است.

مانند شرکت اطلاعات انرژی و ردیابی نفتکش ها، کپلر که در جدیدترین آمارهای ارائه شده اش از صادرات نفت ایران در سال 2020 می گوید ایران روزانه به طور متوسط حدود 220 هزار بشکه نفت صادر نموده است.

این که ایران در سال گذشته میلادی چه میزان نفت صادر نموده چندان در این گزارش اهمیت ندارد بلکه استفاده از ظرفیت های پالایش موجود در کشور است که موجب شد تا این گزارش به رشته تحریر درآید.

به گفته علیرضا صادق آبادی، مدیرعامل شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده های نفتی، ایران در حال حاضر رتبه اول فراوری بنزین در میان اعضای کشورهای صادرکننده نفت خام، اوپک را در اختیار دارد به طوری که هم اکنون روزانه حدود 115 میلیون لیتر بنزین در کشور فراوری می گردد.

براساس آمارهای موجود در گمرک در شش ماه ابتدایی سال 99 چیزی حدود 30 میلیارد و 349 میلیون دلار حجم تجارت غیرنفتی ایران بوده است که از این میزان 13.5 میلیارد دلار مربوط به صادرات غیرنفتی است که با نگاهی به فهرست صادرات غیرنفتی ایران در شش ماه نخست امسال باید گفت بنزین در صدر این جدول قراردارد. این به آن معناست کشوری که تا همین دو، سه سال گذشته واردکننده بنزین بود امروزه به عنوان یک کشور مطرح در میان صادرکنندگان این فرآورده پر هوادار شناخته می گردد.

چگونه از صادرکننده نفت خام به صادرکننده فرآورده تبدیل شدیم

به گواه آمارهای منتشر شده در سازمان های بین المللی تا قبل از تحریم های نفتی سال 90 و 91 ایران به عنوان دومین کشور فراوریکننده نفت بعد از عربستان در اوپک شناخته می شد اما با تحریم های اعمال شده از سوی آمریکا و سازمان ملل در ابتدای دهه 90 و همچنین تحریم بنزین که از سوی آمریکا صورت گرفت مسؤولان وقت وزارت نفت ایران تصمیم گرفتند تا ظرفیت فراوری فرآورده های نفتی را در کشور افزایش دهند به همین دلیل از اواخر دولت دهم نهضت پالایشگاه سازی در کشور راه اندازی شد.

پیش از شروع این نهضت در ایران تنها 9پالایشگاه آبادان، اصفهان، اراک، تبریز، کرمانشاه، تهران، بندرعباس، شیراز و لاوان با مجموع ظرفیت عملی پالایش یک میلیون و 800هزار بشکه نفت خام در کشور موجود بود که در سال 90 برنامه ریزی برای ساخت هفت پالایشگاه جدید شروع شد.

این پالایشگاه ها عبارت بودند از: پالایشگاه پارس شیراز، کاسپین گلستان، آناهیتای کرمانشاه، شهریار تبریز، هرمز بندرعباس، نفت سنگین خوزستان و ستاره خلیج فارس که ناگفته نماند ساخت پالایشگاه ستاره خلیج فارس به منظور فرآوری میعانات گازی در دستورکار نهاده شد. متاسفانه باید گفت با تغییر دولت و روی کارآمدن تفکری مبنی بر این که پالایشگاه سازی در کشور صرفه مالی ندارد، ساخت تمام این پالایشگاه های جدید به غیر از پالایشگاه ستاره خلیج فارس از دستورکار خارج یا این که مجوز ساخت شان به طور کامل ابطال شد.

به غیر از طرح های جدید پالایشگاه سازی یکی از اقدامات مهمی که در دولت های گذشته برنامه ریزی و اجرا شد موضوع ارتقا و بهبود کیفیت فرآورده های نفتی در کشور بود. ایران اگرچه دارای 9 پالایشگاه نفتی است اما تا پیش از سال 91 عمده فرآورده فراوری در این پالایشگاه مازوت یا همان نفت کوره بود که به گواه آمار و اطلاعات موسسات بین المللی ارزش این فرآورده از نفت خام نیز کمتر است. به همین دلیل مسؤولان وقت وزارت نفت و صنعت پالایش کشور تصمیم گرفتند تا با تغییراتی در پالایشگاه های موجود فراوری فرآورده مازوت و نفت کوره را کاهش داده و در عوض فراوری بنزین و فرآورده های نفتی سبک تر را افزایش دهند. به همین دلیل فراوری بنزین که در ابتدای دهه 90 حدود 60 تا 65میلیون لیتر بود به حدود 70 تا 75 میلیون لیتر رسید که این افزایش فراوری بنزین از محل ارتقای کیفیت فراوری فرآورده های نفتی در دولت یازدهم ثمر داد اما به هرحال نبود سیاست های درست در مصرف این فرآورده نفتی موجب شد دولت یازدهم به دلیل مصرف بالای بنزین در کشور سالانه رقمی حدود دو میلیارد دلار بابت واردات بنزین هزینه کند.

پالایشگاه ستاره خلیج فارس ایران را صادرکننده بنزین کرد

همان طور که گفته شد مسؤولانی که در وزارت نفت بر مسند کار نشستند معتقد بودند ساخت پالایشگاه کثافت کاری است و این گفته را بارها نیز تکرار نموده اند اما موضوع در مورد پالایشگاه ستاره خلیج فارس متفاوت بود، زیرا این پالایشگاه به جای نفت خام میعانات گازی مصرف می کرد.

ایران از بزرگ ترین کشورهای فراوریکننده گاز در دنیا است و استخراج گاز همواره با ماده روغنی سبک به نام میعانات گازی همراه است به طوری که اگر این میعانات گازی از چاه های گاز استخراج نگردد عملا گاز نیز استخراج نخواهد شد و برای همواره گاز درون چاه محبوس می گردد.

به این دلیل باید میعانات گازی را نیز از درون چاه استخراج کرد. میعانات گازی را امروزه در دنیا با نام نفت فوق سبک می شناسند که بهترین خوراک برای فراوری فرآورده های نفتی سبک مانند بنزین و سوخت جت و ... است. فراوری میعانات گازی کشور به دلیل فراوری گاز چیزی حدود 600 تا 700هزار بشکه در روز است.

پیشتر قبل از تحریم های ظالمانه، میعانات گازی ایران به کشورهای شرق آسیا مانند کره جنوبی صادر می شد اما با تحریم های نفتی عملا فروش و صادرات میعانات گازی به مشکل خورد. این مساله موجب شد تا موضوع ساخت پالایشگاه ستاره خلیج فارس که ظرفیت روزانه پالایش 360هزار بشکه میعانات گازی را دارد در دستورکار دولت دهم قرار گیرد و چون صادرات میعانات گازی و مصرف آن پاشنه آشیل صنعت نفت است این طرح در دولت یازدهم و دوازدهم نیز ادامه پیدا کرد، در غیر این صورت این طرح پالایشگاهی نیز مانند شش طرح پالایشگاهی دیگر به تاریخ سپرده می شد.

اگرچه مسؤولان فعلی وزارت نفت در مورد فرایند ساخت پالایشگاه ستاره خلیج فارس بارها ایراد گرفته و انتقاد نموده اند اما اگر این پالایشگاه گازی نبود امروز میعانات گازی استخراج شده از چاه های گاز باید می سوخت، زیرا ظرفیت کافی برای ذخیره سازی و فراوری فرآورده از این میعانات گازی در داخل کشور وجود نداشت.

به هرحال پالایشگاه ستاره خلیج فارس با سه فاز فعال امروزه حدود 36 تا 40میلیون لیتر بنزین فراوری می نماید که این میزان فراوری بنزین با استاندارد یورو 4 و 5 موجب شده است ایران در جمع کشورهای صادرکننده بنزین قرار گیرد. به طوری که بخش قابل توجهی از درآمدهای ارزی کشور را تامین نموده است.

امروز وزارت نفت میراث دار طرح بزرگ پالایشگاه ستاره خلیج فارس است که این طرح در دولت دهم شروع شد اما مساله اینجاست که با توجه به فرایند مصرف بنزین در کشور و همچنین موضوع درآمدزایی به وسیله صادرات این فرآورده که امکان قطع آن وجود ندارد دولت یازدهم و دوازدهم هیچ طرح پالایشگاهی را راه اندازی ننموده اند که نتیجه مفید آن در سال های آینده عاید کشور گردد. به طوری که با این فرایند مصرف بنزین و نبود پالایشگاه جدید به گفته مدیرعامل شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده های نفتی، در سال های آینده دوباره واردکننده بنزین خواهیم شد یا این که برای کنترل مصرف دوباره چاره ای جز افزایش مجدد قیمت بنزین وجود نخواهد داشت.

محمدحسین سیف اللهی - اقتصاد / روزنامه مجله تصویری